Fenomeny natury – Niezwykłe zjawiska, które zadziwiają świat

Spis Treści

Błękitna dziura – tajemnica głębin morskich

Błękitna dziura, znana również jako Great Blue Hole, to jedno z najbardziej niezwykłych zjawisk geologicznych na naszej planecie. To ogromne zapadlisko podwodne, które kryje w sobie wiele tajemnic zarówno natury, jak i historii geologicznej Ziemi. Jego unikalność przyciąga naukowców, podróżników oraz nurków z całego świata. Miejsce to stało się ikoną Karaibów, a jego głębokość i forma sprawiają, że stanowi fascynujący cel badań i odkryć. W poniższym artykule zgłębimy fenomen tego miejsca, które skrywa zarówno tajemnice życia morskiego, jak i geologiczne zagadki sprzed tysięcy lat.

1. Jak powstała Błękitna Dziura?

Błękitna dziura to efekt procesów geologicznych, które trwały przez miliony lat. Powstała ona w wyniku zawalenia się jaskini wapiennej w okresie ostatniej epoki lodowcowej, około 15 tysięcy lat temu. Wtedy to poziom morza był znacznie niższy niż dziś, a obszar, w którym dziś znajduje się Błękitna Dziura, był suchym lądem, na którym istniał rozległy system jaskiń. Wraz z ociepleniem klimatu i podnoszeniem się poziomu mórz, woda zaczęła zalewać te jaskinie, tworząc w końcu ogromne zapadlisko o średnicy 318 metrów i głębokości 124 metrów. Proces ten, zwany erosją krasową, sprawił, że woda morską zaczęła stopniowo wypełniać jaskinie, a ciężar wody spowodował zawalenie się ich stropu. Z tego powodu, Błękitna Dziura charakteryzuje się strome ścianami z wapienia, które skrywają fascynujące formacje geologiczne, takie jak stalaktyty i stalagmity, będące świadkami dawnych procesów wulkanicznych i erozyjnych. Dziś można je zobaczyć na głębokości około 40 metrów poniżej powierzchni wody, co dodaje temu miejscu tajemniczości.

2. Unikalny ekosystem Błękitnej Dziury

Chociaż Błękitna Dziura może wydawać się martwym, podwodnym zapadliskiem, w rzeczywistości skrywa w sobie wyjątkowy ekosystem, który ewoluował w warunkach skrajnie ubogich w tlen. Pod powierzchnią wody, na głębokościach, gdzie prawie brak jest tlenu, rozwijają się wyspecjalizowane mikroorganizmy, takie jak bakterie sulfidogenne czy metanogenne archeony. Te organizmy żyją w ekstremalnych warunkach, dzięki czemu Błękitna Dziura stanowi unikalny „laboratorium” dla naukowców badających życie w trudnych środowiskach. Woda w tej głębinie jest również prawie całkowicie pozbawiona światła słonecznego, co tworzy atmosferę nie tylko niebezpieczną, ale i mistyczną. Poza mikroorganizmami, Błękitna Dziura jest domem dla wielu gatunków ryb, w tym rekinów młotów, barakud, a także innych ryb tropikalnych. Fauna tego miejsca jest niezwykle różnorodna, choć przystosowana do specyficznych warunków panujących w tym regionie. Nurkowie mogą podziwiać zjawiskowe formacje koralowe oraz spotkać egzotyczne gatunki, które rzadko występują w innych częściach świata.

3. Błękitna Dziura – tajemnica historyczna

Oprócz swojej geologicznej i biologicznej unikalności, Błękitna Dziura ma także swoją historię, która sięga tysięcy lat wstecz. W jej wodach znaleziono skamieniałości wymarłych gatunków, takich jak tygrys szablozębny czy leniwiec olbrzymi, które były świadkami dawnych zmian klimatycznych i biologicznych. To wspaniałe odkrycie nie tylko dostarcza wiedzy na temat prehistorii tej okolicy, ale także pomaga zrozumieć, jak zmiany poziomu morza mogły wpłynąć na rozwój życia w tym regionie. Błękitna Dziura była również badana w kontekście jej wpływu na ludzkość. Według niektórych hipotez, to właśnie zmiany w poziomie morza mogły przyczynić się do upadku cywilizacji Majów, których tereny były położone w pobliżu Karaibów. Woda z Błękitnej Dziury, uboga w tlen, mogła stanowić przyczynę trudności w uprawach rolnych, co w połączeniu z innymi czynnikami mogło doprowadzić do zapaści tej cywilizacji.

4. Ekspedycje naukowe i współczesne badania

Błękitna Dziura nie przestaje fascynować naukowców. Liczne ekspedycje, w tym słynna wyprawa Fabiena Cousteau, wnuka słynnego Jacquiesa Cousteau, pozwoliły na głębsze zrozumienie struktury geologicznej tej formacji. Zespół badawczy przeprowadził analizę geologii, ekosystemu i stanu wód, aby dowiedzieć się, jakie zmiany zachodzą w tym wyjątkowym środowisku. Ich celem było nie tylko odkrywanie nowych tajemnic, ale również podnoszenie świadomości na temat konieczności ochrony takich miejsc przed działalnością człowieka. Współczesne technologie, takie jak roboty podwodne oraz sonary, umożliwiają szczegółowe mapowanie struktury Błękitnej Dziury i odkrywanie nowych jej aspektów. Dzięki tym badaniom, naukowcy coraz lepiej rozumieją, jak zmieniają się ekosystemy morskie oraz jakie wyzwania stoją przed ochroną unikalnych miejsc, takich jak ta.

Supertornada – potężne żywioły, które wywołują zniszczenie

Supertornada to jedno z najbardziej niszczycielskich i przerażających zjawisk atmosferycznych, które może pojawić się na Ziemi. Charakteryzują się niebywałą siłą wiatru, która przekracza 419 km/h, sprawiając, że ich skutki są absolutnie katastrofalne. Te gigantyczne wiry powietrza potrafią zniszczyć całe miasta, pozostawiając po sobie tylko ruiny. W tej sekcji przyjrzymy się bliżej temu niezwykłemu zjawisku, jego przyczynom, skutkom oraz metodom ostrzegania przed supertornadami.

Co to jest supertornado?

Supertornado to wyjątkowa kategoria tornad, które osiągają ekstremalną moc. Podczas gdy standardowe tornado (klasy F0 do F3) wywołuje tylko lokalne zniszczenia, supertornada należą do najpotężniejszych żywiołów natury. Według klasyfikacji Fujity, supertornada oznaczone jako F4 i F5 mogą niszczyć budynki, łamać drzewa, a nawet przemieszczać ciężkie pojazdy. Główne cechy tego zjawiska to nie tylko ogromna prędkość wiatru, ale także jego intensywność, rozmiar i długość trwania.

Przyczyny powstawania supertornad

Supertornada powstają w wyniku niezwykle specyficznych warunków atmosferycznych, które muszą się idealnie zbiec. Do ich wytworzenia dochodzi, gdy zimne, gęste powietrze spotyka się z ciepłymi, wilgotnymi masami powietrza. To właśnie ten kontrast wywołuje gwałtowne burze, z których mogą powstać tornada. Dodatkowo, odpowiednia struktura atmosferyczna, obecność silnych prądów wznoszących oraz intensywna konwekcja sprzyjają powstawaniu najgroźniejszych tornad. Supertornada często powstają w tzw. Tornado Alley – regionie Stanów Zjednoczonych, gdzie warunki te są najczęściej spotykane.

Skala zniszczeń wywołanych przez supertornada

Siła supertornada jest absolutnie miażdżąca. W zależności od kategorii F4 i F5, tornada te mogą zniszczyć całe obszary w ciągu kilku minut. Efektem może być:

Rozbicie budynków na drobne kawałki, w tym solidnych konstrukcji takich jak domy jednorodzinne, sklepy, a nawet duże magazyny.
Usunięcie z powierzchni ziemi pojazdów, w tym samochodów i ciężarówek.
Wyrwanie drzew z korzeniami oraz zniszczenie infrastruktury, w tym linii energetycznych, wodociągowych i telekomunikacyjnych.
Ogromne straty w rolnictwie, w tym zniszczenie pól uprawnych i hodowli zwierząt.
Zniszczenia w zakresie zdrowia publicznego i środowiska naturalnego.

Przykłady słynnych supertornad

W historii supertornada pozostawiły za sobą nie tylko zniszczenia, ale także tragiczne wspomnienia. Najsłynniejsze przypadki to:

Tornado El Reno (2013): Jedno z największych tornad, które miało rekordową szerokość wynoszącą aż 4,2 km. Zniszczyło liczne domy i infrastrukturę w rejonie Oklahoma.
Tornado Tri-State (1925): To jedno z najbardziej śmiercionośnych tornad w historii, które przeszło przez trzy stany (Missouri, Illinois, Indiana), powodując ogromne zniszczenia i setki ofiar.
Tornado w Hallam, Nebraska (2004): Tornado o szerokości 1,6 km, które zniszczyło niemal całą miejscowość Hallam, powodując liczne ofiary i ogromne straty materialne.

Jak chronić się przed supertornadami?

Chociaż całkowite uniknięcie supertornada jest niemożliwe, istnieje wiele metod, które mogą pomóc w minimalizowaniu jego skutków. Oto kilka kluczowych zasad bezpieczeństwa:

Wczesne ostrzeżenia: Dzięki zaawansowanym systemom ostrzegania meteorologicznego, można wcześniej dowiedzieć się o nadchodzących tornadach. Radary Dopplera oraz drony dostarczają dokładnych informacji o rozwoju burz.
Bezpieczne schronienie: W czasie zagrożenia tornadem należy jak najszybciej udać się do najniższego punktu w domu, najlepiej do piwnicy lub wzmocnionego pomieszczenia bez okien.
Przygotowanie awaryjne: Warto mieć zawsze przygotowany zestaw awaryjny zawierający żywność, wodę, latarkę, apteczkę i inne niezbędne przedmioty, które mogą być potrzebne po przejściu tornada.
Unikanie ryzykownych miejsc: Jeśli tornada występują w okolicy, należy unikać otwartych przestrzeni i przebywania w samochodzie, który może zostać przewrócony przez wiatr.

Supertornada a zmiany klimatyczne

Zmiany klimatyczne mają coraz większy wpływ na intensywność i częstotliwość supertornad. Naukowcy zauważają, że w miarę jak temperatura atmosfery rośnie, warunki sprzyjające powstawaniu tornad mogą stać się jeszcze bardziej sprzyjające. Większa wilgotność i cieplejsze masy powietrza zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się ekstremalnych zjawisk meteorologicznych, w tym supertornad. To oznacza, że w przyszłości te potężne żywioły mogą stać się coraz częstsze i bardziej niszczycielskie.

Fenomeny natury: Czym są fenomeny natury? Wprowadzenie do zjawisk przyrody

Fenomeny natury to niezwykłe zjawiska przyrody, które budzą podziw i fascynację. Stanowią one zarówno wyzwanie, jak i inspirację dla naukowców, a ich piękno i tajemniczość przyciągają osoby zainteresowane naturą i jej nieoczywistymi procesami. W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie są fenomeny natury i jakie zjawiska można do nich zaliczyć, analizując ich unikalność i mechanizmy. Zrozumienie tych zjawisk pozwala lepiej docenić siłę i złożoność naszej planety.

1. Definicja i charakterystyka fenomenów natury

Fenomeny natury to wszelkie niezwykłe zjawiska naturalne, które mogą być zarówno spektakularne, jak i tajemnicze. Często stanowią one efekt działania naturalnych procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych. Zjawiska te mogą obejmować różne skalę – od drobnych, codziennych zjawisk atmosferycznych po wielkie katastrofy naturalne. Każdy fenomen, czy to zjawisko atmosferyczne, geologiczne, czy biologiczne, ma swoje unikalne cechy i mechanizmy powstawania. Fenomeny te są wynikiem złożonych procesów, które zachodzą w przyrodzie, a ich obecność na Ziemi może mieć wielkie znaczenie zarówno dla ekosystemu, jak i dla ludzkości. Zjawiska te często stanowią wyzwanie dla naukowców, którzy starają się wyjaśnić ich mechanizmy. Wiele z nich posiada wyjątkową siłę, która może wpływać na nasze życie, powodując zmiany w środowisku, w tym zmiany klimatyczne, geologiczne czy atmosferyczne.

2. Przykłady fenomenów natury

Fenomeny natury można podzielić na różne kategorie, w zależności od ich charakterystyki i miejsca występowania. Oto niektóre z nich:

Tęczowe góry Zhangye Danxia: Jest to jedno z najbardziej spektakularnych zjawisk geologicznych na świecie. W wyniku erozji osadów mineralnych powstały wielobarwne formacje skalne, które zachwycają swoją kolorystyką. W różnych porach dnia góry te zmieniają swoje odcienie, oferując niesamowite wrażenia wizualne.
Migrujące kamienie w Dolinie Śmierci: Zjawisko to polega na tym, że duże kamienie poruszają się po płaskim dnie doliny, pozostawiając za sobą wyraźne ślady. Choć proces ten jest dobrze udokumentowany, nie obserwowano nigdy bezpośredniego ruchu tych kamieni, co sprawia, że zjawisko to budzi wiele kontrowersji.
Ognie Świętego Elma: Jest to zjawisko wyładowań koronowych, które pojawia się na ostrych przedmiotach, takich jak maszty statków. Powodują one emisję niebiesko-fioletowego światła, które dawniej było uważane za znak boskiej ochrony.
Kręgi w zbożu: Choć ich powstanie jest wciąż przedmiotem debat, niektóre teorie sugerują, że są one efektem działania naturalnych zjawisk meteorologicznych. Ich tajemnicze pojawianie się na polach zbożowych w różnych częściach świata jest przedmiotem licznych spekulacji.

3. Mechanizmy powstawania fenomenów natury

Każdy fenomen natury ma swoje unikalne mechanizmy powstawania, które są wynikiem złożonych procesów atmosferycznych, geologicznych lub biologicznych. W wielu przypadkach badacze muszą polegać na nowoczesnych narzędziach i technologiach, aby dokładnie zrozumieć, jak dane zjawisko powstaje. W przypadku fenomenów geologicznych, takich jak tęczowe góry czy migrujące kamienie, kluczowym czynnikiem jest erozja i procesy związane z ruchem skał, wody i lodu. W ciągu milionów lat powstają formacje, które zachwycają swoją unikalnością. Fenomeny atmosferyczne, jak na przykład ognie Świętego Elma, wynikają z oddziaływań pól elektrycznych i wyładowań koronowych, które mogą występować w trakcie burz. Niektóre fenomeny przyrody, takie jak kręgi w zbożu, pozostają jeszcze nie w pełni zrozumiane, a różne hipotezy próbują wyjaśnić ich tajemnicze powstawanie. W każdym przypadku fenomeny te ukazują ogromną siłę natury i jej zdolność do kształtowania świata wokół nas.

4. Fenomeny natury jako inspiracja i wyzwanie

Fenomeny natury stanowią nie tylko fascynujące tematy do badań, ale także inspirację dla artystów, filozofów i osób szukających głębszego zrozumienia świata. Zjawiska te skłaniają nas do refleksji nad potęgą natury oraz nad naszą rolą w jej ochronie. Obserwowanie takich cudów jak tęczowe góry czy migrujące kamienie pozwala dostrzec wspaniałość planety Ziemi, która mimo swoich tajemnic nadal potrafi zaskakiwać. Jednocześnie zjawiska te stawiają przed nami wyzwania – zarówno w zakresie ochrony środowiska, jak i badań naukowych. Rozumienie mechanizmów leżących u podstaw fenomenów natury pozwala lepiej chronić naszą planetę przed negatywnymi skutkami, jakie niektóre z tych zjawisk mogą wywołać, takimi jak trzęsienia ziemi, powodzie czy zmiany klimatyczne. Jednak każda tajemnica przyrody to także krok w kierunku jej lepszego zrozumienia, co pozwala na bardziej zrównoważone życie w harmonii z naturą.

Opad meteorytów – co musisz wiedzieć o deszczach meteorytów?

Deszcz meteorytów, często nazywany zjawiskiem „spadających gwiazd”, to spektakularne zjawisko astronomiczne, które fascynuje miłośników nieba na całym świecie. To jeden z najbardziej magicznych momentów, kiedy niebo rozświetlają intensywne ślady świetlne pozostawiane przez meteoroidy. W tym artykule dowiesz się, czym dokładnie są deszcze meteorytów, kiedy je obserwować i jakie rodzaje meteorów mogą pojawić się na nocnym niebie.

Co to jest deszcz meteorytów?

Deszcz meteorytów to zjawisko, które zachodzi, gdy Ziemia przechodzi przez pas meteoroidów – małych ciał niebieskich, które spalają się w atmosferze, tworząc jasne ślady świetlne, znane jako meteory. Meteor to po prostu błysk światła na niebie, który powstaje, gdy meteoroid wchodzi w atmosferę Ziemi i zaczyna się nagrzewać wskutek tarcia o powietrze. W przypadku większych meteoroidów, które nie ulegają całkowitemu spaleniu, mówimy o meteorytach – ciałach, które docierają na powierzchnię Ziemi. Deszcze meteorytów są zatem wynikiem przejścia Ziemi przez obłok resztek po dawnych kometach. Te resztki, zwane meteoroidami, wpadają w naszą atmosferę, gdzie pod wpływem wysokiej temperatury zaczynają się rozgrzewać i zapalać, co tworzy efekt „spadających gwiazd”.

Rodzaje deszczów meteorytów

Deszcze meteorytów mogą różnić się między sobą intensywnością, datą występowania oraz ich źródłem. Istnieje wiele rojów meteorytów, które pojawiają się w różnych okresach roku. Oto najpopularniejsze zjawiska:

Geminidy – jeden z najbardziej znanych i intensywnych rojów, który osiąga swoją kulminację w grudniu. Geminidy są unikalne, ponieważ pochodzą z asteroidy 3200 Phaeton, a nie z komety.
Perseidy – wyjątkowo intensywny deszcz meteorytów, który występuje każdego roku w sierpniu. Perseidy pochodzą z komety Swift-Tuttle.
Quadrantydy – zjawisko, które ma miejsce na początku stycznia, a jego główną cechą jest bardzo wysoka liczba meteorów, które pojawiają się w krótkim czasie.

Kiedy i gdzie najlepiej obserwować deszcze meteorytów?

Obserwacja deszczu meteorytów wymaga odpowiednich warunków. Przede wszystkim należy pamiętać, że najlepszym czasem do podziwiania meteorytów jest okres od zmierzchu do świtu. Warto wybrać się w miejsca z dala od miejskiego oświetlenia, najlepiej w ciemne, wiejskie tereny lub w góry, gdzie nie ma żadnych przeszkód w postaci zanieczyszczeń świetlnych. Ciemne niebo daje najlepszą widoczność, pozwalając na obserwację nawet najsłabszych meteorów. W przypadku najintensywniejszych deszczy meteorytów, takich jak Perseidy czy Geminidy, można liczyć na nawet kilkadziesiąt meteorów na godzinę w szczytowym momencie. Ważne jest, aby wybrać odpowiednią datę – każdego roku nieco się ona zmienia, ale najczęściej najlepszy czas na obserwację przypada na konkretne dni, kiedy aktywność roju jest najwyższa.

Jak przygotować się do obserwacji deszczu meteorytów?

Aby maksymalnie cieszyć się z obserwacji deszczu meteorytów, warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

Znajdź miejsce z ciemnym niebem – unikaj miejsc oświetlonych sztucznym światłem. Im ciemniejsze otoczenie, tym lepsza widoczność meteorów.
Wybierz odpowiedni czas – sprawdź, kiedy roje meteorytów osiągają swoją kulminację i zaplanuj obserwację na te dni.
Ubierz się odpowiednio – wieczory i noce mogą być chłodne, więc pamiętaj o ciepłej odzieży. Przydadzą się również leżaki lub koc, żeby wygodnie obserwować niebo.
Uzbrój się w cierpliwość – deszcze meteorytów to zjawisko, które może wymagać czasu. Warto być cierpliwym i dać sobie szansę na dostrzeżenie tego magicznego spektaklu.

Dlaczego warto obserwować deszcze meteorytów?

Obserwowanie deszczu meteorytów to niesamowite doświadczenie, które łączy pasję do astronomii z pięknem natury. Zjawisko to daje poczucie łączności z wszechświatem i stanowi niezapomniane przeżycie, które można dzielić z bliskimi. Dla wielu osób to także okazja do kontemplacji nad tajemnicami kosmosu i naszą rolą w tym ogromnym wszechświecie. Ponadto, deszcze meteorytów to doskonała okazja, by poczuć magię „spadających gwiazd” – coś, co na pewno zapadnie w pamięć na długo.

Fenomeny Natury – Zadziwiający Świat, Który Nas Otacza

Fenomeny natury to niezwykłe i tajemnicze zjawiska, które od zawsze budzą naszą fascynację i ciekawość. Od potężnych burz po zjawiska, które wciąż nie zostały do końca wyjaśnione przez naukowców, nasza planeta pełna jest zaskakujących i niezrozumiałych procesów. W tym artykule przyjrzymy się najciekawszym fenomenom natury, które nie tylko zachwycają, ale także pełnią kluczową rolę w kształtowaniu naszego środowiska.

Magiczne i Zaskakujące Zjawiska Pogodowe

Jednym z najbardziej niezwykłych fenomenów natury są zjawiska pogodowe, które mają potężny wpływ na życie na Ziemi. Tornada, na przykład, to silne wiry powietrza, które potrafią zniszczyć całe miasta w kilka minut. Te masywne wiry powstają w wyniku różnic temperatury i ciśnienia atmosferycznego, co prowadzi do ich dynamicznego rozwoju. Tornada fascynują naukowców nie tylko ze względu na swoją siłę, ale również na fakt, że mogą być przewidywane tylko z niewielką dokładnością. Oprócz tornad, inne zjawiska, takie jak deszcz zwierząt, również przyciągają uwagę. W wyniku silnych wiatrów, małe zwierzęta, takie jak ryby czy żaby, mogą zostać uniesione w powietrze, a następnie opadać w formie deszczu, co stanowi jedno z najbardziej zagadkowych zjawisk.

Ekstremalne Zjawiska, Które Zmieniły Naszą Planetę

Nasza planeta była świadkiem wielu ekstremalnych fenomenów, które miały wpływ na jej obecny wygląd i historię. Wśród nich znajdują się erupcje superwulkanów, które uwalniały ogromne ilości pyłów i gazów do atmosfery, zmieniając klimat na całej planecie. Takie katastrofalne wydarzenia mogły spowodować globalne ochłodzenie, które miało długotrwałe konsekwencje dla życia na Ziemi. Warto również wspomnieć o wielkich wymieraniach, które miały miejsce w przeszłości, a które miały globalny wpływ na bioróżnorodność. Te zdarzenia spowodowały zniknięcie wielu gatunków, jednak również umożliwiły rozwój nowych, które przystosowały się do zmieniających się warunków.

Fascynujące Ekosystemy: Niezwykłe Życie na Ziemi

Na naszej planecie istnieją również fascynujące ekosystemy, które pełne są tajemniczych zjawisk i zaskakujących form życia. Las deszczowy to jeden z najbogatszych ekosystemów na świecie, w którym można znaleźć setki gatunków roślin i zwierząt na zaledwie jednym hektarze. Tego typu lasy odgrywają kluczową rolę w regulacji klimatu oraz w utrzymaniu globalnej bioróżnorodności. Koralowce, które tworzą podwodne ogrody, również zasługują na uwagę. Te unikalne struktury są domem dla tysiąca gatunków morskich i pełnią kluczową rolę w ekosystemach oceanicznych. Współczesne badania nad ekosystemami pozwalają lepiej zrozumieć, jak ważną rolę pełnią one w utrzymaniu równowagi naszej planety.

FAQ – Najczęściej Zadawane Pytania

Co to są fenomeny natury? Fenomeny natury to niezwykłe i często tajemnicze zjawiska występujące w przyrodzie, które fascynują ludzi swoją siłą, pięknem lub złożonością. Mogą to być zjawiska pogodowe, ekosystemy lub inne unikalne zjawiska naturalne.
Jakie są najbardziej znane fenomeny natury? Wśród najbardziej znanych fenomenów natury można wymienić tornada, burze z piorunami, erupcje wulkanów, deszcz zwierząt czy lasy deszczowe.
Czym jest deszcz zwierząt? Deszcz zwierząt to zjawisko, w którym małe zwierzęta, takie jak ryby, żaby lub owady, są unoszone przez silne wiatry i spadają na ziemię jak deszcz.
Dlaczego lasy deszczowe są ważne? Lasy deszczowe pełnią kluczową rolę w utrzymaniu bioróżnorodności, regulacji klimatu i produkcji tlenu. Są domem dla setek tysięcy gatunków roślin i zwierząt.